Het notariaat bestaat – voor zover bekend - al vanaf de derde eeuw voor Christus. Het notariaat is ontstaan in Egypte, waar een notaris, ook wel bekend als een schrijver, toezicht moest houden op het tot stand komen van overeenkomsten.

De eerste algemene regel voor het Nederlandse notariaat werd door Karel V uitgevaardigd op 21 maart 1524. Later heeft de Franse wetgeving het notariaat verder beïnvloed en uitgewerkt.

Op 1 oktober 1999 is de nieuwe Wet op het Notarisambt in werking getreden. Later is deze wet nog een aantal keer aangepast c.q. bijgewerkt. Deze wet geeft als definitie voor een notaris:

“ Het ambt van notaris houdt de bevoegdheid in om authentieke akten te verlijden in de gevallen waarin de wet dit aan hem opdraagt of een partij zulks van hem verlangt en andere in de wet aan hem opgedragen werkzaamheden te verrichten.”

“ Tot het voeren van de titel notaris is uitsluitend bevoegd hij die als zodanig is benoemd en beëdigd en die niet gedefungeerd is.”

Een notaris wordt benoemd bij Koninklijk Besluit. In dit besluit wordt tevens de plaats van vestiging aangegeven. Binnen zes maanden na zijn benoeming dient bij de rechtbank de beëdiging plaats te vinden.

Een notaris, maar ook een kandidaat-notaris, heeft een studie notarieel recht aan een Nederlandse universiteit gevolgd. Zij staan derhalve ook op juridisch gebied – behoudens ervaring – op gelijk niveau. De notaris heeft echter door zijn benoeming de bevoegdheid gekregen om notariële akten te maken en te tekenen. Uiteraard maakt de notaris niet alle akten zelf, daarin wordt hij bijgestaan door de kandidaat-notaris, klerken, paralegals en andere medewerkers.

Een notaris en ook de kandidaat-notaris zijn tevens adviseur. Het takenpakket is niet beperkt tot het uitsluitend opmaken van notariële akten. Zij leiden ook de voorafgaande besprekingen. In deze besprekingen worden de belangen van partijen besproken en zal de notaris als onafhankelijk adviseur van beide partijen optreden.
Notariële akten zijn documenten die door een notaris zijn opgesteld, waarbij door de ondertekening van de notaris is komen vast te staan dat de akte is ondertekend door degenen die daarin als ondertekenaars zijn vermeld en op welke dag een akte is getekend.

Een notaris is een onpartijdige en onafhankelijke deskundige die de belangen behartigt van een ieder die bij het opstellen van een notariële akte betrokken is. De akte is staatseigendom en blijft altijd bij de notaris in bewaring. De notaris geeft afschriften van de originele akten af aan rechthebbenden bij de akte. Met deze afschriften kunnen partijen de tussen hen gemaakte afspraken bewijzen.

De wet geeft voor een aantal overeenkomsten en verklaringen de verplichting om deze vast te leggen bij notariële akte.

De belangrijkste zijn:

• het overdragen van registergoederen, zoals een perceel grond, woonruimte of een bedrijfsruimte;
• het vestigen van een hypotheek op registergoederen of een ander zakelijk recht;
• het maken of wijzigen van een testament;
• het maken of wijzigen van huwelijkse voorwaarden of partnerschapsvoorwaarden;
• het oprichten van een besloten vennootschap, naamloze vennootschap of stichting;
• het leveren van aandelen in het kapitaal van een besloten vennootschap;
•  een verklaring van erfrecht.

Tot 2003 was eveneens voor het doen van een schenking een notariële akte vereist. Sedert deze datum is deze eis komen te vervallen, behalve als geschonken wordt onder voorwaarden. Wel vereist de Wet op de Inkomstenbelasting dat om de aftrekbaarheid van een periodieke uitkering aan een charitatieve instelling te kunnen aantonen, er een notariële akte vereist is.